Cyanobacteriën bedekken de koraalriffen nabij Curaçao. Deze foto’s maakte eerste auteur Didier de Bakker (Wageningen Marine Research, NIOZ) tijdens zijn veldwerkstudie in 2017.

Coral Reefs is een toonaangevend wetenschappelijk tijdschrift over onderzoek gerelateerd aan koraal. Dit jaar koos de jury de 'Best Paper Award 2017' uit een shortlist van 24 genomineerde publicaties. Koraalonderzoeker Didier de Bakker (Wageningen Marine Research, NIOZ): "Deze prijs is een enorme waardering voor ons jarenlange werk en een belangrijke erkenning van de wetenschappelijke waarde van deze tijdserie."

Koraalriffen rondom Bonaire en Curaçao
De Bakker schreef samen met zijn collega’s van het NIOZ en Wageningen Marine Research aan de publicatie '40 Years of benthic community change on the Caribbean reefs of Curaçao and Bonaire: the rise of slimy cyanobacterial mats'. In het artikel over veranderende koraalriffen rondom Bonaire en Curaçao worden de verschuivingen in de bedekking van koralen ten gunste van andere bodemorganismen beschreven aan de hand van de langstlopende tijdserie op koraalriffen ter wereld.

Het juryrapport van Coral Reefs over deze winnende publicatie luidt als volgt:
"The de Bakker et al. paper just perfectly captures the changes in the Caribbean in a really detailed way... the major phase shifts are all beautifully articulated in the data and figures, and the paper is extremely wellwritten... I am a huge fan of the de Bakker paper... I think it is an instant classic that is going to be the benchmark study for Caribbean reef trajectories."

40 jaar onderzoek
In 1973 startte NIOZ-onderzoeker Prof. Dr. Rolf Bak (UvA) in samenwerking met CARMABI met de studie vanwege zijn interesse in de dynamiek en samenstelling van koraalgemeenschappen. In de 40 jaar die daarop volgde werden koraalriffen op 6 verschillende plekken langs de kust jaarlijks nauwlettend bestudeerd: een onderzoek dat gebeurde op een diepte tussen de 10 en 40 meter door onderzoekers van het NIOZ, CARMABI en Wageningen Marine Research (sinds 2010).

Achteruitgang koralen
De monitoring bracht de achteruitgang van de koraalriffen in kaart. In de afgelopen 40 jaar is de levende koraalbedekking op Curaçao en Bonaire met 70% afgenomen naar een gemiddelde bedekking van minder dan 10%. Aan het begin van de tijdserie werd vrijgekomen substraat - dat beschikbaar komt door het sterven van koraal - ingenomen door opportunistische en snelgroeiende algen die rond de jaren '90 het koraalrif lijken te gaan domineren; de veel beschreven 'coral-macroalgal phase shift'.

Blauwalgen: een nieuw probleem voor Caribische koraalriffen  
Uit de tijdserie blijkt echter dat er in de recente jaren nog een belangrijke nieuwe speler is bijgekomen, namelijk bodembedekkende cyanobacteriën (blauwalgen). Er is nog maar weinig bekend over deze rode bacteriële matten, maar waar aanwezig, bedekken ze de bodem, verstikken ze ander leven en voorkomen ze de vestiging van jonge koraallarven en andere organismen. Het lijkt erop dat blauwalgen profiteren van de stijgende watertemperatuur en de algemene achteruitgang van de kustwaterkwaliteit. De auteurs van dit artikel opperen dat dit weleens een nieuwe fase kan inluiden in de degradatie van koraalriffen, wat het herstel van dit fragiele en ernstig bedreigde ecosysteem alleen maar verder zal bemoeilijken.

De blauwe lijn toont de koraalbedekking in de afgelopen 40 jaar. Dit percentage nam af met 70 procent tot een aanwezigheid van 10 procent. De rode lijnt toont de opkomst van de bodem bedekkende cyanobacteriën.

Signaalfunctie
Onderzoekers van Wageningen Marine Research en NIOZ zagen de blauwalgen de afgelopen 10 jaar steeds vaker. De publicaties die voortkwamen uit de jaarlijkse monitoringsstudie hebben een belangrijke signaalfunctie gehad, met als gevolg dat daar ook steeds meer publicaties over verschijnen. "Meer kennis over blauwalgen zal ons helpen om koraalriffen beter te beschermen", aldus koraalonderzoeker Erik Meesters van Wageningen Marine Research.

De Bakker, sinds 2014 verbonden aan zowel het NIOZ als Wageningen Marine Research, keek naar de verschuivingen in de koraalrifgemeenschap als geheel inclusief koralen, kalkalgen, macroalgen en sponzen. "Bij koraalonderzoek gaat doorgaans veel aandacht uit naar de verschuiving van koraal naar macroalgen, de cyanobacteriën werden hierin tot nu toe bijna nooit meegenomen en vaak onterecht geschaard onder de categorie algen. Ze blijken een behoorlijke impact te hebben op de gezondheid van de koraalriffen; dus het is belangrijk dat cyanobacteriën een vast onderdeel worden binnen het koraalrifonderzoek." Hij zoekt nu antwoorden op nieuwe onderzoeksvragen over blauwalgen. "Is dit een tijdelijke of continue staat in de degradatie van koraalrif? Is er sprake van seizoensgebondenheid? En zijn de oorzaken zoals we denken eutrofiëring in combinatie met opwarming zoals we ook zien in zoetwatermeren?"

Artikel
Didier M. de Bakker, Fleur C. van Duyl, Rolf P. M. Bak, Maggy M. Nugues, Gerard Nieuwland, Erik H. Meesters
40 Years of benthic community change on the Caribbean reefs of Curaçao and Bonaire: the rise of slimy cyanobacterial mats
Coral Reefs (2017), doi: 10.1007/s00338-016-1534-9